Coraz częściej słyszy się panikę na rynku zamówień publicznych, że od stycznia 2024 r. w zamówieniach publicznych będzie wprowadzona certyfikacja wykonawców, chcących wziąć udział w postępowaniach przetargowych. Wykonawcy zastanawiają się, od kogo mają żądać wydania takiego certyfikatu, aby móc przystąpić do postępowania przetargowego, rozumiejąc ich sytuację, tak po ludzku – chcą zarobić. Dla Zamawiających też to jest stres, bo końcówka roku budżetowego i początek nowego roku to, tzw. „żniwa” w zamówieniach publicznych, a tutaj znów wchodzi coś nowego.
Powiem krótko, spokojnie. Nie powinno to osób pracujących w zamówieniach publicznych tak szybko to dotknąć, jednakże warto być nastawionym na informacje w tym obszarze. Projekt ustawy o certyfikacji zamówień publicznych oraz zmianie niektórych innych ustaw (Numer projektu: UC147, https://legislacja.gov.pl/projekt/12375154 stan na dzień 16.09.2023 r.) w procesie legislacyjnym został skierowany do opiniowania.
Certyfikacja wykonawców tyczy się udziału wykonawców w postępowaniu o udzielenie zamówienia, prowadzonego zgodnie z przepisami ustawy z dnia 11 września 2019 r. – Prawo zamówień publicznych (Dz. U. z 2023 r. poz. 1605 z późn. zm.), powoływanej dalej Pzp. Celem projektodawcy jest, aby rynek zamówień publicznych był bardziej przyjazny dla przedsiębiorców i szczerzej otwierał się na sektor małych i średnich przedsiębiorstw. Autorzy projektu ustawy chcą, aby zmiany wzmacniały potencjał ekonomiczny wykonawców, w szczególności tych najmniejszych po to, aby przeprowadzanie zamówień publicznych było jeszcze łatwiejsze. Projekt przewiduje m.in. ograniczenie obowiązków formalnych związanych ze składaniem dokumentów przez wykonawców, a także uproszczenie i przyspieszenie weryfikacji ich sytuacji przez zamawiających. Wprowadzenie do Pzp certyfikacji wykonawców ma zapewniać wykonawcom możliwość uzyskania dokumentu potwierdzającego, że nie ma podstaw do jego wykluczenia z postępowania o udzielenie zamówienia lub że ma ona zdolności i zasoby (np. określone doświadczenie, wykwalifikowaną kadrę, dobrą sytuację finansową, brak zaległości podatkowych) na poziomie wskazanym w certyfikacie. Wykonawcy będą otrzymywali certyfikaty do wykorzystania w postępowaniach o udzielenie zamówienia publicznego w celu np.: wykazania, że spełniają warunki stawiane przez zamawiających (art. 108 i 109 Pzp, art. 112 ust. 2 Pzp) podstawy wykluczenia z udziału w postępowaniu. Oznacza to, że wykonawcy każdorazowo zobowiązani są do gromadzenia i składania dokumentów wymaganych przez zamawiającego, co stanowi dla nich istotne obciążenie formalne. Otrzymując od wykonawców wymagane podmiotowe środki dowodowe zamawiający (jego komisja przetargowa) musi samodzielnie dokonać oceny, czy rzeczywiście potwierdzają one określone wymagania stawiane przed wykonawcami, co często wymaga wiedzy nie tylko z obszaru zamówień publicznych. Zapewnienie odpowiedniego wsparcia zamawiającym w zakresie weryfikacji wykonawców nie tylko ograniczyłoby występujące po ich stronie ryzyko związane z udzielaniem zamówień (np. naruszenie dyscypliny finansów publicznych na skutek naruszenia przepisów Pzp). Odpowiedzią na powyższe zagadnienia ma być rozwiązanie w postaci certyfikacji wykonawców zamówień publicznych.
Zdaniem projektodawcy posłużenie się tym certyfikatem pozwoli uniknąć ewentualnych wątpliwości, które mogą wystąpić w toku badania przez zamawiających dokumentów i oświadczeń. Ma to służyć w szczególności: żądaniu przez Zamawiających mniejszej liczbie dokumentacji od Wykonawcy w specyfikacji warunków zamówienia. Ma to przyczynić się do szybszej procedury zamówienia, niższych kosztów udziału w procedurze. A także ma to być zachęta dla przedsiębiorców, szczególnie tych z sektora MŚP, do szerszego zaangażowania się w rynek zamówień publicznych. Certyfikacja dokonywana przez wyspecjalizowane podmioty wzmocni weryfikację wykonawców, co jest korzystne dla interesów zamawiających. Certyfikaty mają być ważne trzy lata od dnia jego wydania. Certyfikat będzie mógł utracić ważność przed upływem tego okresu. Nastąpi to w przypadku stwierdzenia przez podmiot certyfikujący, że wykonawca, któremu udzielono certyfikacji podstaw wykluczenia lub certyfikacji zdolności wykonawcy, przestał spełniać warunki jej udzielenia i nie wykazał w ramach aktualizacji certyfikatu, że te warunki spełnia ponownie.
Zgodnie z Polityką Zakupową Państwa certyfikacja powinna zostać wprowadzona do krajowego systemu zamówień publicznych do końca 2024 r. Tak więc mamy jeszcze czas.
Zgodnie z projektowaną ustawą wykonawca będzie uprawniony do posługiwania się certyfikatem na potrzeby wielu różnych postępowań o udzielenie zamówienia, bez potrzeby każdorazowego gromadzenia i składania dokumentów oraz oświadczeń (podmiotowych środków dowodowych) w zakresie sprecyzowanych przez zamawiających podstaw wykluczenia oraz warunków udziału w postępowaniu. Certyfikat będzie zastępował wspomniane dokumenty oraz oświadczenia.
Dla zamawiających mechanizm certyfikacji będzie oznaczał kolejne usprawnienie procesu weryfikacji podmiotowej wykonawców poprzez stworzenie możliwości dokonania jej bezpośrednio w oparciu o informacje wynikające z przedłożonego przez wykonawcę certyfikatu, a w konsekwencji ograniczenie czasu trwania postępowań.
Certyfikacja dla wykonawców będzie miała charakter fakultatywny. Oznacza to, że złożenie wniosku o wydanie certyfikatu, czy też posłużenie się certyfikatem w toku konkretnego postępowania o udzielenie zamówienia będzie leżało w sferze wyłącznej decyzji wykonawców. Inaczej mówiąc, wykonawcy nie będą mieli obowiązku uzyskiwania i posługiwania się certyfikatem. Będzie to ich uprawnienie. Co w przypadku, kiedy Wykonawca nie będzie miał certyfikatu? Dla takiego Wykonawcy nie zmienia się nic, będzie zobowiązany złożyć wszystkie dokumenty, jakie wymaga Zamawiający, czyli będzie w swojej ofercie przedkładał poświadczenia warunków udziału w postepowaniu w „klasyczny” sposób.
Certyfikaty wydawane będą przez akredytowane jednostki certyfikujące spełniające wymagania wynikające z właściwych norm europejskich.
Co w przypadku, kiedy Zamawiający będzie miał uzasadnione wątpliwości co do wydanego certyfikatu? W takim przypadku, w postępowaniu o udzielnie zamówienia. zamawiający, wezwie wykonawcę do złożenia wyjaśnień. Jeżeli wyjaśnienia złożone przez wykonawcę okażą się niewystarczające do usunięcia uzasadnionych wątpliwości, to zamawiający poinformuje o tym podmiot certyfikujący, który wydał certyfikat. Podmiot certyfikujący obowiązany będzie sprawdzić aktualność certyfikatu. W razie takiego zgłoszenia, sprawdzi aktualność certyfikatu w terminie 3 dni roboczych od dnia przekazania informacji przez zamawiającego. Jeżeli w wyniku tego sprawdzenia, podmiot certyfikujący stwierdzi, że wykonawca, któremu udzielono certyfikacji przestał spełniać warunki jej udzielenia w całości lub w części, wówczas będzie on obowiązany zawiesić certyfikat odpowiednio w całości lub części i wezwać wykonawcę do jego aktualizacji.
Reasumując, zdaniem projektodawców z certyfikacji wykonawców mają płynąć dla nich korzyści, polegające na;
1) ograniczeniu formalności związanych z udziałem w postępowaniu o udzielenie zamówienia, tj.:
a) braku konieczności gromadzenia dokumentów oraz oświadczeń na potrzeby jednostkowych postępowań,
b) ograniczeniu liczby wyjaśnień odnośnie do dokumentów składanych zamawiającemu
2) wstępnym potwierdzeniu sytuacji wykonawcy, a więc większej przewidywalności działalności na rynku zamówień publicznych;
3) podniesieniu poziomu profesjonalizacji oraz przejrzystości procesu weryfikacji wykonawcy (weryfikacja dokonywana przez wyspecjalizowany i niezainteresowany wynikiem postępowania podmiot).
Natomiast korzyści dla zamawiających zdaniem projektodawcy, to:
- przyśpieszenie procesu kwalifikacji podmiotowej wykonawców;
- możliwość polegania na ustaleniach jednostki certyfikującej:
a) wsparcie merytoryczne zamawiających,
b) skuteczniejsza weryfikacja wykonawców
3) możliwość przeznaczenia większej ilości czasu na analizę merytoryczną oferty;
4) ograniczenie ryzyka związanego z błędną weryfikacją wykonawców;
5) mniejsza liczba odwołań do Krajowej Izby Odwoławczej.
Reasumując, wykonawcy będą mogli złożyć certyfikat na potrzeby potwierdzenia swojej sytuacji podmiotowej w postępowaniu o udzielenie zamówienia klasycznego (w rozumieniu art. 7 pkt 33 Pzp), zamówienia na usługi społeczne i inne szczególne usługi (w rozumieniu art. 7 pkt 34 Pzp) oraz zamówienia sektorowego (w rozumieniu art. 7 pkt 35 Pzp). Ponadto, będą mogli posłużyć się certyfikatem w procedurach udzielania zamówień nieobjętych stosowaniem Pzp, w tym również zamówień publicznych o wartości mniejszej niż 130 000 złotych. Jeżeli w tym kształcie ustawa zostanie wprowadzona w życie, możliwe że będzie odciążeniem dla wykonawców i zamawiających w kompletowaniu dokumentacji przetargowej, jednakże nie widzę, aby była wsparciem dla MŚP, gdyż warunki stawiane przez zamawiających nie są dla nich konkurencyjne.
A co do szkoleń w tym zakresie, nie ma potrzeby śpieszyć się, gdyż projekt ten jeszcze może lec zmianie w Sejmie lub Senacie.
Autor: dr Agnieszka Gazda
16.09.2023 r.
